Мектепте кәсіптік бағдар беру жұмысын ұйымдастыру ерекшеліктері

Қазіргі экономикалық және саяси жағдай адамның жеке психофизиологиялық ерекшеліктеріне барынша жоғары талаптар қоюға мәжбүр етеді. Нарықтық қатынастар еңбек сипаты мен мақсаттарын түбегейлі өзгертеді: оның қарқындылығы артады, шиеленіс күшейе түседі, жоғары кәсіпқойлық, төзімділік пен жауапкершілік талап етіледі.

Осыған байланысты жастар мен оқушылар арасында мақсатты кәсіптік бағдар беру жұмыстарын жүргізуге үлкен көңіл бөлу қажет, ол тұлғаның кәсіби ниетін қалыптастыруды және оны жүзеге асыру жолдарын айқындайтын негізгі факторлардың барлық жүйесін терең білуіне сүйенуі тиіс.

Кәсіптік бағдар - бұл жастар үшін мамандық таңдауда қабілеттері мен бейімділігін, кәсіби және танымдық мүдделерін анықтау мен дамытуда жеке-бағытталған көмек көрсету бойынша әлеуметтік-экономикалық, психологиялық-педагогикалық, медициналық-биологиялық және өндірістік-техникалық шаралардың ғылыми негізделген жүйесі, сондай-ақ нарық жағдайында еңбекке деген қажеттілік пен әзірлікті қалыптастыру, меншік және кәсіпкерлік нысандарының көпмәдениеттілігін қалыптастыру. Ол оқу-тәрбие процесі, сабақтан тыс және мектептен тыс жұмыс арқылы жүзеге асырылады.

Мақсаттары:

• болашақ кәсіби қызмет саласы мен оқу профилін таңдау барысында оқушыларға кәсіби бағдар беру бойынша қолдау көрсету.
• оқушылардың еңбекке саналы көзқарасын қалыптастыру, өз мүмкіндіктеріне, қабілеттеріне сәйкес және еңбек нарығының талаптарын ескере отырып, қызмет саласын таңдау еркіндігі жағдайында кәсіби өзін-өзі анықтау.

Міндеттері:

• оқушылардың қалаулары, бейімділігі және мүмкіндіктері туралы қарама-қайшы емес мәліметтерді оқу бейіндері бойынша бөлу үшін алу;
• элективті курстар сабақтарында және тәрбие жұмысында қолданылатын кешенді және дәстүрлі емес нысандар мен әдістер есебінен бейіндік оқытудың вариативтілігінің кең ауқымын қамтамасыз ету;
• жұмысқа орналасу қиындығын болжау оңай болатын кейбір оқушылар топтарын – түзету сыныптары мен мектеп оқушыларын және т. б. қосымша қолдау;
• қосымша және кәсіби білім беру мекемелерімен, сондай-ақ қала, аймақ кәсіпорындарымен мектептің жоғары сатысының икемді жүйесін әзірлеу.

Кәсіби бағдар - бұл ағартуды, тәрбиелеуді, психофизиологиялық ерекшеліктерді зерделеуді, психодиагностиканы жүргізуді, элективті курстарды ұйымдастыруды, сондай-ақ, әсіресе, психологиядан сабақтарды қамтитын көпаспективті жүйе. Бұл кездейсоқ емес, өйткені олар тек қана арнайы ұйымдастырылған қарым-қатынас қызметі арқылы оқушының психикасына тікелей әсер етеді. Т. о. келесі аспектілерді атап өтуге болады: әлеуметтік, экономикалық, психологиялық-педагогикалық, медициналық-физиологиялық.

Әлеуметтік аспект жастардың кәсіби өзін-өзі анықтаудағы құндылықтық бағдарын қалыптастыру болып табылады, онда белгілі бір сала қызметкерінің біліктілігіне қойылатын талаптарды зерделеуге баса назар аударылады.

Экономикалық аспект-бұл қоғам қажеттіліктері мен жеке тұлғаның мүмкіндіктеріне сәйкес жастар мамандығын таңдауды басқару процесі (еңбек нарығын зерттеу).

Психологиялық аспект жеке тұлғаның құрылымын зерттеуден, кәсіби бағыттылықты қалыптастырудан тұрады(саналы таңдау қабілеті).

Педагогикалық аспект мамандық таңдаудың қоғамдық маңызы бар уәждерін және кәсіби мүдделерді қалыптастырумен байланысты.

Медициналық-физиологиялық аспект денсаулық жағдайына сәйкес кәсіби іріктеу критерийлерін, сондай-ақ кандидат тұлғасына мамандық қоятын талаптарды әзірлеу сияқты негізгі міндеттерді алға қояды.

1 сурет

Оқушылардың психологиялық және жас ерекшеліктерін ескере отырып, келесі кезеңдерді, мектептегі кәсіптік бағдар беру жұмысының мазмұнын бөліп көрсетуге болады:

1-4 сыныптар: бастауыш сынып оқушыларының еңбекке деген құндылықты көзқарасын қалыптастыру, оның адам өміріндегі және қоғамдағы рөлін түсіну; оқу-танымдық іс-әрекетке қызығушылықты дамыту, оның әр түрлі түрлеріне, соның ішінде әлеуметтік, еңбек, ойын, зерттеушілік.

5-7 сыныптар: оқушыларда танымдық тәжірибе мен кәсіби қызметке қызығушылық танытуда тұлғалық мәнін дамыту; өз мүдделері мен мүмкіндіктері туралы түсінік ("мен" бейнесін қалыптастыру); әлеуметтік-кәсіби практиканың әр түрлі салаларында бастапқы тәжірибені алу: техника, өнер, медицина, ауыл шаруашылығы, экономика және мәдениет. Бұған оқушылардың жеке мүмкіндіктерін адамға қойылатын кәсіби қызмет талаптарына сәйкес келтіруге мүмкіндік беретін кәсіби сынақтарды орындауы ықпал етеді.

8-9 сыныптар: факультативтік сабақтар мен басқа да таңдау курстары барысында білім беру сұраныстарын нақтылау; оқыту бейінін таңдау туралы тиісті шешім қабылдау және анықтау мақсатында топтық және жеке кеңес беру; қызығушылықтары мен қабілеттеріне, құндылық бағдарларына сәйкес келетін білім беру сұраныстарын қалыптастыру.

10-11 сыныптар: өзін-өзі дайындау және өзін-өзі дамыту бойынша іс-қимылдарға үйрету, таңдаулы еңбек түрінде кәсіби қасиеттерді қалыптастыру, кәсіби жоспарларды түзету, таңдаған қызметке дайындығын бағалау.

Үздіксіз білім беру жағдайында кәсіптік бағдар берудің мазмұны. Кәсіптік бағдар беру міндеттерін шешу оқушылардың түрлі іс-әрекетінде жүзеге асырылады (танымдық, қоғамдық пайдалы, коммуникативтік, ойын).

Осы мақсатпен жыл сайын кәсіптік бағдар бойынша мектеп жұмыс жоспары құрастырылады. Бұл бағыт әр сынып жетекшісінің жоспарында байқалады – кәсіптік бағдар бөлімі. Мектептегі кәсіптік бағдарлау жұмысына жауапты директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасарлары болып табылады. Осы жұмыс блогын ұйымдастыруда сынып жетекшілеріне әлеуметтік педагогтар, психологтар, ТЖБ ұйымдастырушы-оқытушылары, "технология"мұғалімдері да көмек көрсетеді. Мектептердің кәсіпорындармен, кәсіптік-техникалық білім беретін оқу орындарымен, орта және жоғары оқу орындарымен, мектептен тыс мекемелермен, аймақтық кәсіптік бағдар беру орталықтарымен тығыз қарым-қатынасы.

Мектепте кәсіби бағдар беру жұмысының түрлері әртүрлі.

Әрбір мамандық тұлғаның психологиялық және физиологиялық ерекшеліктеріне нақты талаптарды қарастырады. Сондықтан оқушылармен кәсіби бағдар жұмысының маңызды бағыты кәсіби диагностика болып табылады. Мектеп психологы ата-аналардың келісімімен сауалнама жүргізеді, ұсыныстар береді.

 Тақырыптық ата-аналар жиналысы. Бұл өзекті тақырыпқа арналған жиналыс, оны талқылауға мектеп оқушыларының ата-аналары қызығушылық танытты.

Мектепте кәсіптер әлемімен танысу теориялық тұрғыда және практикалық түрде жүргізіледі. Егер біз мамандықтармен танысу теориясы туралы айтатын болсақ, онда бұл сынып сағаттары, әңгімелесулер, онда оқушылар ата-аналардың мамандықтары туралы айтады.

Ал кәсіптер әлемімен танысу бойынша практикалық іс-әрекет оқушылардың кәсіптік білім беру мекемелері мен кәсіпорындарға экскурсиясы түрінде ата-аналарды тарта отырып жүзеге асырылады.

Отбасы мен мектеп ынтымақтастығы көрсеткіштерінің бірі кәсіби бағдар беру кабинетінің ашылуы болып табылады. Кәсіптік бағдар беру кабинетін ашу мақсаты оқушылардың, олардың ата-аналарының кәсіби білім алуы болып табылады. Кабинетті ашу кезінде Шаштараз өнері, тігін ісі және т.б. бойынша мастер-класс өткізу үшін ата-аналар шақырылды.  Осы кабинетте кәсіптік бағдар бойынша ақпараттық стендтер рәсімделді.

Ата – аналармен жұмыстың басқа түрі-бұл жеке кеңес беру.

Жеке кеңес берудің мақсаты-баланың жаңа өзін-өзі анықтауымен, соның ішінде кәсіби тұрғыдан өзін-өзі анықтауымен және жасөспірімнің дербес өмірге шығуына байланысты өмірлік фазаны өмір сүруге көмектесу.

"Кәсіпқойдан сабақ" форматында әр түрлі қызмет салаларының өкілдерімен кездесулер өткізіледі.

Оқушылармен жұмыстың аталған түрлерін қолдана отырып, оларды тәрбиелеу үрдісінде қолдана отырып, оқушыларды оқыту мен тәрбиелеуде оң нәтижелерге қол жеткізуге болады. Нәтижесінде оқушылардың кәсіби және тұлғалық өзін-өзі анықтау үдерісі өзектіленеді, өзін-өзі бағалау жоғарылайды, эмоциялық жағдайды түзету жүргізіледі, табысты әлеуметтік және кәсіби бейімделуге көмектесетін дағдылар жетілдіріледі.

Қорытынды: Қазақстанның еңбек нарығындағы жастар-жас ұрпақтың қоғамның әлеуметтік-экономикалық өміріне кірігуінің маңызды аспектілерінің бірі. Жастар еңбек нарығында өздерін қаншалықты жүзеге асыратынына қоғамның әл-ауқаты мен жастардың жеке әл-ауқаты көп жағдайда байланысты.